ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

کاربست رویکرد ادبیات اقلیت ژیل دلوز بر رمان «جای خالی سلوچ» محمود دولت آبادی

صفحه (139 - 156)
مریم قربانعلی ، اشرف چگینی (نویسنده مسئول)، محمدعلی شفائی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات اقلیت در جهان معاصر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. ژیل دلوز، تئورسین این ایده در قرن اخیر، با ادبیات اقلیت بسیاری از شخصیتها را در علومی چون فلسفه، ادبیات، روانشناسی و زبانشناسی بسوی خود کشانده است. او پس از مطالعۀ عمیق آرای مارکس و فروید همراه با دیدگاههای نیچه، به نوشتن آثار و ارائۀ تئوریهایی روی آورد که نگاه منتقدان و نویسندگان را به ادبیات و جامعه شناسی تحت تأثیر قرار داد. طرح ادبیات اقلیت از سوی او و دوستش گتاری، انقلابی در دیدگاه و نگرش اهالی هنر و ادبیات بوجود آورد. دلوز از بزرگترین فیلسوفان معاصر و از جمله متفکرانی است که در زمینۀ ادبیات اقلیت مطالعات قابل توجهی داشته است. «اقلیت شدن» در حقیقت عبور از قیدوبندهایی است که ادبیات را در خود محبوس کرده است و ما را به روشهای تازه و متفاوتی از اندیشیدن دعوت میکند تا با قلمروزداییها، قلمروهای متعارف را ازمیان بردارد و به صیرورت برسد. مقصود از شدن یا صیرورت، رهگذرهایی است که یک مفهوم حتی زبان در آنها به دگردیسی میرسد. «شدن» در دیدگاه دلوز نقش محوری دارد. هدف این پژوهش واکاوی و شناخت این نظریه در رمان «جای خالی سلوچ» میباشد.

روش مطالعه: این جستار به روش توصیفی _تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، رمان جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی است.

یافته ها: شخصیتها، اعمال و کنشها و واکنشهای آنها بویژه در «مرگان» که شخصیت قطبی در رمان دارد، از ابتدا تا انتهای داستان با ابزاری چون میل، صیرورت، نفی و بازفعالسازی بررسی و مشخص شد که چگونه هم خودش و هم داستان را بسمت ادبیات اقلیت میبرد. تمام این کنشها در این مقاله بیان و شرح شده است.

نتیجه گیری: رمان جای خالی سلوچ از جمله داستانهایی است که قابلیت بررسی در ادبیات اقلیت را دارد و میتوان این اثر را با مؤلفه های اقلیت به مخاطب در جایگاه یک اثر بزرگ معرفی کرد.

کلمات کلیدی
ژیل دلوز , محمود دولت آبادی , جای خالی سلوچ , ادبیات اقلیت , صیرورت , نفی , ریزوم

• ادبیات اقلیت چیست؟، دلوز، ژیل و گتاری، فلیکس (۱۳۸۹)، ترجمۀ بابک احمدی، سرگشتگی نشانه ها نمونه هایی از نقد مدرن، گزینش و ویرایش مانی حقیقی، تهران: نشر مرکز.
• ادبیات اقلیت و بررسی عناصر تطبیقی قلمروزدایی زبانی؛ نفی و شیءهای کثرت یافته، فنائیان، تاجبخش؛ علیزاده مقدم، علی عسگر؛ و مهندس پور، فرهاد (1395) فصلنامۀ ادبیات نمایشی و هنرهای تجسمی، شمارۀ 2، صص17-30.
• اقلیت شدن بمثابه کنشی انقلابی مقدمه ای بر ایدۀ دموکراسی، مقدم شاد، محمودرضا (1397). فصلنامۀ سیاست، مجلۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 3، صص753-770.
• اقلیت شدن در بوف کور، تسلیمی، علی و قاسمی پور، سمیه (1394). مجلۀ ادب پژوهی، پاییز، شمارۀ 33، صص61-80.
• تجربه گرایی و سوبژکتیویته: پژوهشی در باب طبیعت انسانی بر حسب هیوم، دلوز، ژیل (۱۳۹۳)، تهران: نشر نی.
• تحلیل روانشناسی در هنر و ادبیات، صنعتی، محمد (1389)، تهران: نشر مرکز.
• جای خالی سلوچ و فلسفۀ بوم شناختی، خسروی، نسترن و کوپال، عطاءالله (1393). فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، (21) 6، صص85-113.
• جای خالی سلوچ، دولت آبادی، محمود (1399)، تهران: چشمه.
• دلوز و امر سیاسی، پیتون، پال (۱۳۸۷)، ترجمۀ محمد رافع، تهران: گام نو.
• راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، سلدن، رامان؛ و ویدوسون، پیتر (1384) ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
• ریزوم، شبکۀ بررسی تطبیقی هستی شناسی، زمانی جمشیدی، محمدزمان، و شریف زاده، رحمان (1396). فصلنامۀ فلسفی شناخت. پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ ۱-۷۷. صص ۱۵۹ – ۱۸۴.
• ژیل دلوز و فلسفۀ دگرگونی و تباین، ضیمران، محمد (1383)، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 80 و 81، صص48-57.
• ژیل دلوز، کولبروک، کلر (۱۳۸۷)، ترجمۀ رضا سیروان، تهران: نشر مرکز.
• کافکا: بسوی ادبیات اقلیت، دلوز، ژیل و گتاری، فلیکس (۱۳۹۲)، ترجمۀ شاپور بهیان، تهران: ماهی.
• گام به گام با جهان فلسفه و هنر مدرن پست مدرنیزم، پاول، جیمز (بی تا)، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: مؤسسۀ فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر.
• مارسل پروست و نشانه ها، دلوز، ژیل (۱۳۸۹)، ترجمۀ الله شکر اسداللهی، تهران: علم.
• نامهای تاریخ و نه نام پدر، دلوز، ژیل و هارت، مایکل (۱۳۹۱)، ترجمۀ زهرا اکسیری و پیمان غلامی، تهران: رخداد نو.
• نگاهی به رویکردهای تحلیلی و فراتحلیلی در فلسفۀ تعلیم وتربیت، سلحشوری، احمد و ایمان زاده، علی. (۱۳۹۰). همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
• Deleuze, G. & Guattari, F. (1987). A Thousand plateaus: capitalism and Schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota press.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2005). Á Thousand Plateaus: Capitalism & Schizophrenia, Translated by Brian Massumi, London & Minneapolis: University of Minnesota Press, p. 11.
• Deleuze, Gilles & Guattari, Felix. (2000). The Anti Oedipus in Julie Rivkinand. Michael Ryan (eds.). Literary Theory: An Anthology, Oxford, Blackwell.
• Eagleton, Terry. (2000), Capitalsm, modernism and postmodernism, in David lodge with NiGel wood (eds.) Modern Criticism and Theory, Singapore, Longman.
• Parr, Adrian. (2005). The Deleuze Dictionary, Revised Edition, Edinburgh University Pres. rhizome model of creativity, Int. J. Internet and Enterprise Management, 1 (4), pp. 421-456.
• Patton, P. (2005). Deleuze & Democracy, Contemporary Political Theory, pp. 400 -413.
• Styhre A. and Sundgren M. (2003). Creativity as connectivity: A Semetsky, Inna. (2003). The problematics of human subjectivity: Gilles Deleuze and the Deweyan legacy. Studies in Philosophy and Education, 22(2), pp.211-225.